تاكسي ياب هاي اينترنتي

چند ماهي ميشه كه صاحبان آژانس از رقيبي قدرتمند صحبت مي كنند كه كسب و كار آنها را دچار خسارت كرده  و ادعا مي شه كه اين شركت هاي اينترنتي تا 50 درصد از درآمد آنها را كاهش و هم اكنون نيز آنها را با مشكل جذب راننده روبرو كرده اند. براين اساس تصميم گرفتيم تا بايك بررسي همه جانبه ابعاد موضوع را تحليل نماييم كه در زير به آن اشاره مي گردد:

پيش درآمد:      

درسال 2008 شركتي در آمريكا با بررسي رشد روزافزون استفاده از تلفن همراه نزد مردم و با بكارگيري سيستم مكان يابي , نرم افزاري تهيه نمود كه هزينه شركت هاي ارائه خدمات تاكسي سرويس را پايين مي آورد ,  اين نرم افزار به مشتريان اين امكان را ميداد كه مبدا و مقصد خودرا روي نقشه آنلاين انتخاب نمايند و درصورت درخواست مشتري , اين تقاضا براي رانندگان نزديك كه اين برنامه (اپ يا اپليكيشن) را داشتند فرستاده ميشد , محاسبه كرايه بصورت مكانيزه و با سيستم بانكي از مسافر كسر و مبلغي به حساب شركت و مابقي به حساب راننده واريز مي گرديد اين طرح بسرعت مورد استقبال مردم قرار گرفت چون سريع , ارزان و دردسترس بود , رانندگان نيز استقبال كردند چون كميسيون كمتر و مسير پيشنهادي بهتر و آزادي وقت براي كار را داشتند , سپس سرمايه گذاران نيز علاقمند شدند چون داراي ساختار سازماني كم هزينه با وسعت خدمات دهي بالا و درآمد قابل توجه بود بطوريكه 1 ميليون دلار سرمايه اوليه  شركت  در 2010 طي 6 سال 6500 برابر رشد كرده و در 500 شهر و 47 كشور ديگر اجرا و محبوب شد.

در كشورهايي همچون چين و هند نيز شعب اين شركت داير شد هرچند كه در اين كشورها بخاطر حس ناسيوناليستي مردم و عدم وجود قانون كپي رايت بسرعت نمونه هاي وطني ساخته شد و شركت آمريكايي را ناكام گذاشت.

در اكثر كشورها چون حمل مسافر بصورت دربستي بعهده تاكسي ها مي باشد , ازاين رو ضربه سنگيني متوجه اين قشر شد تا جايي كه اعتراضات و اعتصابات مختلفي شكل گرفت , نتيجه آن شد كه نام اين شركت با سرعت بيشتري توسط خبرنگاران به مردم اطلاع رساني گرديد و مسافرها و راننده گان بيشتري جذب شدند البته در يكي از شهرهاي آلمان و يكي از كشورهاي آمريكاي جنوبي ارايه خدمات اين شركت ممنوع  گرديد , اما در ديگر نقاط , دولت ها بدليل جنبه رقابتي آزاد و اينكه مردم از اين خدمات رضايت داشتند و همچنين حقوق رانندگان نيز بهتر تامين ميشده و دولت نيز نظارت كامل با كسب ماليات مستقيم داشت و آنرا عامل افزايش سرعت گردش پول در اقتصاد با شفاف سازي كامل در حمل و نقل مي ديد با اين خدمات دهي جديد موافقت شد.

وضعيت موجود ايران:

در سال 1393 يك شركت در تهران ثبت و اقدام به ساخت اين نوع خدمت نمود , هرچند ايده اوليه آن الهام گرفته از شركت آمريكايي بوده ولي چرخ را دوباره اختراع كردند و بصورت وطني آنرا بازطراحي و پياده سازي كردند . استراتژي ورود به بازار آنها با پيشنهاد به آژانس هاي تاكسي سرويس تهران شروع شد كه ما سرويس برگشت رانندگان شما را تامين مي كنيم , اين ترفند آژانس ها را علاقمند نمود , سپس با پخش كردن كوپن هاي رايگان سرويس مجاني نزد مردم , مسافران را تشويق به استفاده از اين خدمات نمودند , همچنين مسافران مي توانستند با معرفي دوستان خود نيز يك سرويس خودشان و يك سرويس براي دوست معرفي شده مجاني بگيرند. اين روش جواب داد و مشتريان زيادي جلب شدند , سپس مناطق يكي پس از ديگري هدف قرار گرفت و در پمپ بنزين ها , پمپ هاي گاز , چهارراه هاي پر مكث به جذب رانندگان پرداختند و هر راننده نيز كه به معرفي شماره همراه راننده ديگر اقدام كند 50 هزار تومان پاداش خواهد داشت , رانندگان را افزايش دادند سپس خود بصورت يك آژانس كامل اينترنتي درآمدند .اين شركت تا مهر95 با بيش از 500 هزار دريافت برنامه مشتري  به حدود 20 هزار سرويس در روز رسيد و نظر سرمايه گذاران را جلب كرد تا هولدينگ ام.تي.ان (صاحب شركتهاي مختلفي همچون ايرانسل و ...) در آن 80 ميليارد تومان افزايش سرمايه  داد , هر چند در اين شركت فراز و نشيب هاي زيادي شكل گرفت و بارها سرمايه گذاران و مديران اوليه آن تغيير كردند ولي رشد آنرا نمي توان كتمان كرد . در مسيري ديگر يكي از مديران مستعفي اين شركت پس از جدا شدن اقدام به تاسيس يك شركت جديد كرد تا با تجربيات و اطلاعات قبلي همان خدمات را ارايه دهد و سهم بازار كسب نماييد كه تاكنون نيز موفقيت هاي بدست آورده , اينها نشان مي دهد كه در موسسات اتومبيل كرايه به دليل ساختار سازماني سنتي امكان رشد بسيار زمانبر , پر هزينه و ارايه خدمات خوب دستخوش عوامل انساني و فني زيادي مي باشد.

پيش تر نيز آمدن تاكسي هاي زرد , شركت هاي تاكسي سبز يا موضوع تبعيت از شهرداري , جنجال كارت سوخت يا سهميه طرح ترافيك , طرح زوج و فرد وغيره براي اين صنف دردسرهاي ايجاد كرده بود هرچند صاحبان آژانس با مديريت درست و ارايه خدمات بهتر از اين موانع عبور كرده اند ...اما حالا مسئله چيز ديگريست ," آمدن شركت هايي كه بصورت بهينه همان كار را انجام مي دهند ولي با هزينه يك پنجاهم  و به وسعت كل تهران و در آينده نزديك كل كشور - مسافر پسند و راننده پسند.

شركت هاي تاكسي ياب اينترنتي بدون داشتن فضاي محل كسب كه هر آژانس دارد از 23  % هزينه ها جلو هستند , همينطور با حذف سيستم سرويس دهي تلفني مبتني بر انسان از اتلاف  37   % هزينه هاي پرسنلي نيز جلوگيري كردند , حال با توجه به رونق شبكه هاي اجتماعي و استفاده از اين رسانه جهت معرفي خدمات خود تا 300   % اثربخشي تبليغاتي را ايجاد نموده اند. تلفيق دانش و تكنولوژي و بكارگيري رسانه هاي جديد براي بازاريابي، همان چيزي است كه آژانس داران از آن قافل بوده اند , مديران كارآفرين اين حوزه به خوبي مي دانستند كه استفاده از تلفن و جذب مشتري چطور در سالهاي گذشته درآمد آنها را رونق داد اما سالها انحصار در صدور جواز كسب و وجود شرايط حدود صنفي و وجود انواع طرح ها براي آنها يك حاشيه امن بوجود آورده بود كه حالا با تغيير رويكرد دولت و اصلاح قوانين صنفي از مهر ماه92 شرايط تازه اي شكل گرفته كه كليه اصناف را وارد دوره تازه اي از رقابت كرده است مثل فروشگاه هاي خواربار و سوپر ماركت كه در برابر فروشگاه هاي زنجيره اي كه در محدوده آنها تاسيس شده اند روبه ورشكستگي مي روند.

از سوي ديگر تاكسي سرويس ها چند سالي است كه با ركود بازار املاك  از رشد ارزش ملك جا مانده اند درحاليكه ارزش سرقفلي كسب و كار آژانس كه آنرا از مغازه هاي ديگر متمايز مي نمود مبتني به تعداد زنگ  آن ميباشد، با كاهش سرويس روبرو است و از زاويه اي  ديگر جذب راننده كه تا همين يك سال گذشته به راحتي با يك آگهي روزنامه انجام ميشده حالا ديگر بسختي انجام مي گيرد و روند رو به رشد هزينه آب , برق , گاز و در مواردي اجاره و همچنين حقوق پرسنل كه بطور سالانه افزايش مي يابد , همگي بصورت گاز-انبري روي اين صنف فشار وارد مي كند.

دلايل:

تغيير , لازمه بقاست ! – بنظر بنده نظريه "داروين" را مي توان در كسب و كارها نيز مشاهده كرد, بعنوان دانش آموخته مديريت اجرا و تحول بايد گفت كه كشاورزي به روش سنتي ديگر توجيه اقتصادي ندارد حتي با سوبسيدهاي دولتي , اگر موز از آنسوي دنيا با قيمت كمتر از گوجه سبز به دست مصرف كننده ايراني مي رسد , اشكال در بكاگيري تكنولوژي است .شغل هاي نجاري و آهنگري , سهم عمده بازر خود را به كارخانه هاي صنعتي واگذار كرده اند , كوره هاي آجرپزي مقاومت كردند ولي همگي تعطيل شدند چون كارخانه ها  باكيفيت بهتر , ارزانتر و سريعتر ميتوانستند توليد كنند و همگي اينها نشان از آن دارد كه جلوي تحولات را براي بلند مدت نمي توان گرفت. صنف گرمابه داران رو به زوال رفت زيرا متناسب با رفتارهاي جديد مردم توسعه نياف.

امروزه 79 درصد رشد جي.دي.پي (توليد ناخالص داخلي) آمريكا حاصل توليد خدمت است نه توليد كالا , يعني ارايه خدمت با دانش و تجربه انساني با ارزش تر از توليدي است كه نيازمند مواد اوليه خام باشد , اين رويكرد يك كشور پيشرو در اقتصاد است , باتوجه به توليد خدمت از سوي تاكسي سرويس ها و با توجه به رشد تكنولوژي كه هر ساله چند برابر مي شود و شرايط جديد و بازارهاي تازه اي بوجود مي آورد نبايد بي تفاوت به آن بود و انتظار داشت شرايط به قبل بازگردد.  شايد كسب و كار خياطي(سنتي) طي 20سال جايگاهش را به شركت هاي توليد لباس داد ولي در آينده اين تحولات سريع تر خواهد بود و كسب و كارهاي پرسود با عمر زير 5 سال را شاهد خواهيم بود همچون شركتهاي توليد كارتهاي شارژ (شارژ اينترنت,ايرانسل, تاليا...) كه هرچند بسيار سود آور بودن ولي با آمدن بستر شارژمستقيم با تلفن , دستگاه هاي بانك و غيره ازبين رفتند اما بازار شارژ به عقب برنگشت بلكه شكل بهينه تري پيدا كرد , آنچه مشتري را خوشنود (تر) مي كرد ملاك بود نه حفظ يك فرايند كاري . واقعيت اينست كه مشتري , ارباب است همان كه از قديم مي گفتند (ارباب رجوع) و اگر از ديد مشتري به كسب و كار و هر نوع كالا و خدماتي نگاه نشود مرگ تدريجي غير قابل اجتناب است.

اينكه سرور كجا قرارگيرد و متولي آن كه باشد جوابش كاملا از نظر فني و قانوني مشخص است, اينكه برنامه چطور كار كند كه باعث برگشت مسافر و راننده و مشاركت حداكثري آژانس ها شود مهم است , شايد بهتر باشد در همايشي عمومي از خرد جمعي استفاده كرد و در رابطه با نحوه اجرا و استراتژي ورود به بازار تبادل نظر گردد حتي در صورت نياز مي توان 2 تا 5 جلسه وقت گذاشت تا با هم افزايي انديشه و تجربه مديران تاكسي سرويس و كارشناسان مربوطه , تمام گزينه ها اعم از جلوگيري از فعاليت رقبا و تعيين مدل كسب و كار تبادل نظر نمود. آنچه از نظر مسافر مهم است دسترسي ساده و ارزان به خدمات است , آنچه راننده مي خواهد سرويس هاي بيشتر باقيمت و كميسيون عادلانه و آنچه آژانس مي خواهد ترتيبي برافزايش سرويس دهي و كاهش هزينه ها است . لذا كپي كردن يك برنامه خارجي يا ايراني نمي تواند مناسب حال آژانس داران باشد و صد البته كه پياده سازي يك سيستم معيوب باعث نااميدي موسسات و بيشتر شدن سرعت رشد رقبا مي گردد. اينكه براي يك مسافرت 3 روزه ما ابتدا همسفران خود را برآورد ميكنيم و سپس خودرو مناسب, ساعت حركت , مسير حركت , پول مورد نياز و پمپ بنزين ها و استراحت گاه را ارزيابي ميكنيم ... حال چرا نبايد براي يك پروژه بزرگ كه امرار معاش صدها خانواده به آن بستگي دارد بدون برنامه ريزي عمل كرد . خوب است تا وقت گذاشته شود و اسناد مناقصه كه درآن به تفكيك نحوه كار سامانه از نظر شكل مشاركت دادن اعضا و نحوه تقسيم سرويس و تسهيم مسئوليت و درآمد و سهام هر موسسه , برنامه زمانبندي اجرا و نتايج مورد انتظار هر فاز , مجوزها و تضامين لازم  پيمانكار , مدت و نحوه پشتيباني , توسعه هاي آتي , هزينه هر مرحله , پلت فرم هاي مورد نياز و دهها نكته ديگر را مستند سازي و با بهترين پيمانكار قرارداد بسته شود , بديهي است هر نوع اجرا توسط موسسات بصورت يك يا چند نفره در مقابل رقباي پيشتاز كار به جايي نخواهد برد بلكه صرفا جنبه تاخيري از آن ميتوان انتظار داشت و بزرگ تر شدن رقبا.

در گزارش بعدي تحليل نقاط قوت و ضعف موسسات تاكسي سرويس بصورت مستقل و متحد و همچنين شركت هاي تاكسي ياب اينترنتي را بررسي خواهيم كرد و همچنين فرصت ها و تهديد هاي هركدام .

آبان 1395

سيدمحمدرضا ميرخاني